(क) अजा / बकरी, वसुधा /भूमि, सुघा/अमृत, जटा/जटा, क्षमा/क्षमा, तण्डुल /चावल, ।दुग्धम् / दूध , शतम्/ सौ,या सो रु०,
(८) भ्रम् / घुमना, रुह /चढ़ना, उगना , त्यज् / छोड़ना, वस् / रहना, नी / ले जाना,
ह्न /ले जाना, कृष / खोढना ,खीचना, वह् / ले जाना, ढोना, दुहू / दुहना, याच् / मांगना, दण्ड् / दण्ड देना, रुध् / रोकना, चि / चुनना, ब्रू / बोलना शास् / बताना, मथ् / मथना, मुप् / चुराना ।
सूचना ----- (क) अजा --- क्षमा, रमावत् । तण्डुल ---- रामवत् ।भ्रम् ---- वह् भवतिवत् ।
व्याकरण ( रमा, लृट, द्वितीया, द्विकर्मक)
१ शब्दरूप -- ' रमा ' के पूरे रूप स्मरण कर ले ।( देखो शब्दरूप स ० १३ ) स़ंक्षिप्तरूप लगाकर अजा आदि के रूप बनाओ । नियम १६ इन शब्दों में लगेगा --- रमा, क्षमा । सभी अकारान्त् स्त्रीलिंग शब्द रमा के तुल्य चलेगे ।
२ धातुरुप -"भू "लृट् (भविष्यत्)
भविष्यति भविष्यतः भविष्यन्ति
भविष्यसि भविष्यथः भविष्यथ
भविष्यामि भविष्यावः भविष्यामः
संक्षिप्तरुप
(इ)स्यति (इ)स्यतः (इ)स्यन्ति
(इ)स्यसि (इ)स्यथः (इ)स्यथ
(इ)स्यामि (इ)स्यावः (इ)स्यामः
##सूचना -------
( क) इन पूर्वोक्त धातुओ मे ' इष्यति ' ही लगाकर रूप बनावें पठिष्यति, लेखिष्यति, गमिष्यति, हसिष्यति, आगमिष्यति, रक्षिष्यति, वदिष्यति, पतिष्यति, स्मृ >स्मरिष्यति, कृ >करिष्यति, अस् >भविष्यति, चुर् > चोरयिष्यति, चिन्त् >चिन्तयिष्यति, कथ् > कथयिष्यति, भक्ष् >भक्षयिष्यति, इष् > एषिष्यति, खाद् > खादिष्य़ति, धावष्यति, क्रिडिष्यति, चलिष्यति, भ्रमिष्यति, ह> हरिष्यति, ज्वलिष्यति , चरिष्यति, वृष् > वर्षिष्यति ।
( ख) इनमें स्यति लगेगा ---पच् > पक्ष्यति, नम् > नस्यति, दृश > द्रक्ष्यति, सद् > सत्स्यति, स्था > स्थास्यति, पा > पास्यति, घ्रा > घ्रास्यति, जि > जेष्यति, तुद् > तोत्स्यति, स्पृश > स्प्रक्ष्यति, प्रच्छ् > प्रक्ष्यति, रुह्> रोक्ष्यति, त्यज् > त्यक्ष्यति, वस् > वत्स्यति, नी > नेष्यति, कृष > कर्क्ष्यति, वह् > वक्ष्यति, दह् > धक्ष्यति तप् > तप्स्यति, गे> गारयति ।
२ ' नी ' आदि के क्रमशः लट् में ऐसे रूप चलेगे --- नयति, हरति, कर्षति, वहति, ( भवतिवत्) । दोग्धि, याचते, दण्डयति, स्णद्धि, चिनोति, ब्रवीति, शास्ति, मथ्नाति मुष्णाति ।
नियम २१ --- ये धातुएँ द्विकर्मक हैं । ( इन अर्थो की अन्य धातुएँ भी ) । इनके साथ को कर्म कहते हैं --- दुहू, याच्, पच्, दण्ड्, रुध्, प्रच्छ्, चि, ब्रृ, शास्, जि, मध्,, मुष्, नी, हृ, कृष, वह् ।
शब्दकोष ---- १७५ )
No comments:
Post a Comment